Những tiền đề quan trọng cho chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao
Nông dân ngày càng được
trang bị thêm nhiều kiến thức về kỹ thuật canh tác lúa tiến tiến nên năng suất
lúa tăng cao, chất lượng cùng với giá cao, khá ổn định...
Những năm 1960, tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) diện tích trồng lúa
là trên 1,5 triệu ha, cho sản lượng gần 4 triệu tấn, đạt năng suất bình quân
gần 2,5 tấn/ha (năng suất trung bình ở miền Nam 1,15 tấn/ha).
Đến 2023, khu vực ĐBSCL diện tích lúa hàng năm (2 - 3 vụ) gần 4 triệu
ha, cho sản lượng 24 - 25 triệu tấn, đạt bình quân 6,2 tấn/ha. So sánh diện
tích lúa với năm 1960 tăng 16 lần, năng suất tăng 2,58 lần, sản lượng tăng 6,37
lần.
“Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp
gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” nên hiểu thế nào?
Về cụm từ “chất lượng cao” là nói về chất lượng hạt gạo ngon, thơm, sạch
phù hợp với thị hiếu của khách hàng. Chất lượng gạo cũng nói đến tính an toàn
về thực phẩm, đáp ứng được yêu cầu của nhà nhập khẩu.
“Phát thải thấp” là các loại khí thải trong quá trình diễn ra vừa tự
nhiên và do con người gây ra cần được hạn chế tối đa. Đề án kéo dài đến năm
2030 có nghĩa là người sản xuất sẽ thực hiện dần theo thời gian để đến năm 2030
(sau 6 năm) sẽ đạt mục tiêu về số lượng và chất lượng của đề án.
Chương trình Canh tác thông
minh của Phân bón Bình Điền giúp người trồng lúa nâng cao năng suất
ĐBSCL được thiên nhiên phú cho là vùng đất màu mỡ, nhưng diện tích
vẫn hạn chế. Năm 1998, bình quân mỗi hộ là 0,97ha, thấp hơn rất nhiều so với Ấn
Độ, Thái Lan, Philippines và Trung Quốc.
Năm 2021 có sự thay đổi, có 54,3 % hộ canh tác từ 1 - 5ha, 5 - 10ha
chiếm 7,3% và có khoảng 1,3% số hộ có diện tích trên 10ha...
Nếu như trước năm 2000 người trồng lúa còn sạ dày từ 200 - 300 kg/ha,
bón phân hóa học không hợp lý, lạm dụng sử dụng thuốc BVTV, làm đất, gieo cấy,
chăm sóc, thu hoạch, phơi sấy, vận chuyển chủ yếu là thủ công.
Vì vậy, phần lớn nông dân phải bán lúa tươi tại ruộng, giá cả thất
thường và phụ thuộc vào thị trường, nhiều nông dân bị ép giá nên lợi nhuận mang
lại cho người trồng lúa bị hạn chế.
Những tiền đề hiện hữu giúp Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao thành
công
- Chương trình Phòng trừ dịch hại tổng hợp (IPM) được khởi động từ 1992
được Bộ NN-PTNT phát động khắp cả nước nhằm tăng cường áp dụng các biện pháp
phòng trừ tổng hợp, chủ yếu là các biện pháp canh tác thay cho chỉ sử dụng các
loại nông dược vừa giảm độc hại cho người, môi trường, vừa tăng hiệu quả kinh
tế cho người sản xuất.
Hiện nay IPM là biện pháp đã được nông dân sử dụng rộng rãi nên môi
trường an toàn, sản phẩm nông ngư nghiệp phần lớn được thế giới chấp nhận.
- Gói kỹ thuật 3 giảm 3 tăng, được bắt đầu thực hiện vào năm 2005 nhằm
khuyến khích nông dân giảm lượng giống gieo sạ, giảm lượng phân hóa học, thuốc
BVTV để tăng năng suất, tăng chất lượng nông sản và tăng hiệu quả kinh tế.
Hiện nay chương trình này đã được nông dân ứng dụng rộng rãi, lợi nhuận
thu được của người trồng lúa ngày càng tăng cao.
- Gói kỹ thuật 1 phải 5 giảm nhằm sử dụng giống xác nhận có chất lượng
cao, giảm lượng giống gieo sạ, giảm lượng phân và thuốc hóa học, giảm tiêu tốn
nước tưới và giảm thất thoát sau thu hoạch để có môi trường trong
sạch,lợi nhuận cao và bền vững.
- Chương trình cánh đồng mẫu lớn do Bộ NN-PTNT phát động vào tháng 3,
năm 2011 được tổ chức thực hiện trên toàn quốc, đặc biệt ở ĐBSCL nhằm tạo cho
nông dân và các doanh nghiệp một sân chơi mới có sự tham gia gắn kết với các
nhà khoa học để có nguồn sản phẩm lớn đạt tiêu chuẩn VietGAP phục vụ cho xuất
khẩu.
Chương trình bao gồm sử dụng giống xác nhận có chất lược cao, giảm liều
lượng gieo sạ, gieo tập trung, sử dụng phân bón Đầu Trâu là nguồn dinh dưỡng
chủ lực với lượng bón tiết kiệm, giảm tối thiểu lượng thuốc sâu cả liều phun và
số lần phun, tưới nước theo phương pháp tháo cạn phơi ruộng xen kẽ, gieo sạ
đồng loạt,thu hoạch bằng cơ giới, giảm thiểu thất thoát sau thu hoạch.
Cùng với chương trình cánh đồng mẫu lớn thực hiện tại Tây Ninh từ 2008,
và các kết quả thực nghiệm sử dụng rộng rãi phân bón Đầu Trâu ở các tỉnh miền
Trung và miền Bắc.
Chương trình VnSAT có tên Chuyển đổi nông nghiệp bền vững tại Việt Nam
với sự hỗ trợ vốn ODA của Ngân hàng Thế giới kết hợp với vốn của nhà
nước, vốn của nông dân và doanh nghiệp thực hiện với 8 tỉnh ở ĐBSCL, 5
tỉnh ở Tây nguyên, thực hiện từ năm 2015 - 2020 cũng đóng góp nhiều kinh nghiệm
quý báu cho chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao lần này.
Rất nhiều chương trình đang
giúp nông dân sản xuất nâng cao năng suất, chất lượng lúa
- Năm 2016 Chương trình sản xuất lúa thông minh thích ứng với biến đổi
khí hậu ra đời, là sáng kiến của Trung tâm Khuyến nông quốc gia, các trung tâm
khuyến nông tại ĐBSCL với Công ty Cổ phân Phân bón Bình Điền, do Công ty CP
Phân bón Bình Điền tài trợ các loại phân bón, giống và một số thiết bị chủ yếu
cho chương trình, đồng thời cung cấp các chuyên gia khoa học theo dõi, hướng
dẫn các hộ tham gia trong 13 tỉnh ĐBSCL để thực hiện từ vụ hè thu năm 2016 đến
hết năm 2020.
Chương trình sử dụng kết quả của 5 chương trình nói trên vừa áp dụng các
biện pháp xử lý do biến đổi khí hậu phát sinh như xử lý hiện tượng mặn, phèn,
tưới nước tiết kiệm, giảm lượng giống trung bình còn 80 kg/ha và tạo các mô
hình giảm giống sâu còn 60 kg/ha, ứng dụng công nghệ thông tin để theo dỏi và
quản lý nước và các hiện tượng diễn ra trên đồng ruộng.
Kết quả chung tính cho 1ha, về vật tư giảm được 40 - 50kg giống chất
lượng cao, giảm bình quân 1 bao Ure, giảm số lần sử dụng thuốc BVTV còn 2 - 3
lần/vụ, giảm công chăm sóc nhờ ứng dụng công nghệ 4.0, nhưng năng suất lúa tăng
300 - 900 kg/ha,bình quân 450kg, giảm giá thành sản xuất, lợi nhuận mang lại so
với đối chứng dao động từ 3 đến 15 triệu đồng/ha bình quân là 5 triệu. Các nông
dân tham gia mô hình đều có lợi nhuận từ 38 - 50%...
Có thể nói, qua những chương trình nói trên, nông dân đã ngày càng được
trang bị kiến thức về kỹ thuật canh tác lúa tiến tiến nên năng suất lúa ngày
một tăng cao, ổn định. Cùng với giá lúa gạo ngày càng tăng, đã khích lệ nông
dân càng đam mê với ruộng vườn nhiều hơn.
GS.TS Mai Văn Quyền